Analisten hebben het al routinematig over ‘Grexit’ , het onvermijdelijke
moment waarop Griekenland uit de euro stapt en officieel de drachme invoert
als wettelijk betaalmiddel.
Maar de Griekse politiek zelf speculeert helemaal niet op dat scenario. Zelfs
de linkse partij Syriza, die de afspraken met Europa en het Internationaal
Monetair Fonds (IMF) wil opzeggen, wil de euro behouden. Dat lijkt een
onmogelijke combinatie, want als Griekenland de bezuinigingsafspraken
schendt, zal het hoogst waarschijnlijk geen geld meer krijgen van de
Europese Unie en het IMF.
Maar geen euro’s krijgen, is iets anders dan de euro afschaffen. In de
Europese verdragen is geen enkele tekst opgenomen die een eventuele
onvrijwillige verbanning uit de monetaire unie regelt. Griekenland ‘blijft
in de euro’ net zo lang als het land dat zelf wil.
In een eerder
artikel beschreef ik een scenario waarbij de Griekse overheid, bij
gebrek aan euro’s, met schuldbewijzen gaat betalen, die vervolgens gaan
circuleren als geld. De drachme komt, zonder dat de euro officieel
verdwijnt.
Griekse banken onderuit
In de Griekse bankensector is de euro nog moeilijker uit te bannen dan bij de
overheid. Hieronder een scenario, waarin de Griekse banken onderuit gaan,
Griekenland internationale afspraken schendt, maar de euro’s blijven
stromen.
Stel dat Syriza op 17 juni de verkiezingen ruimschoots wint, en het
bezuinigingsakkoord in de papierversnipperaar gooit. De EU en het IMF
schorten vervolgens leningen aan Griekenland op , en het land stopt
noodgedwongen met aflossen en betalen van rente.
Daardoor komen de Griekse banken in acute problemen, want een flink deel van
hun vermogen bestaat uit Griekse staatsschuld. Bovendien was de noodhulp ook
bedoeld om de banken te herkapitaliseren. Zonder geld van buiten zijn de
Griekse banken de facto failliet.
Maar niet alle bronnen van financiering drogen dan op. Zolang Griekenland in
de monetaire unie blijft, is de Griekse centrale bank onderdeel van het
Europese Stelsel van Centrale Banken (ESCB) en kan het in principe euro’s
creëren uit niets.
Girale euro kost niets
Alle Griekse banken hebben een rekening bij de centrale bank lopen. De
centrale bank kan het eurobedrag op die rekening in theorie naar believen
ophogen. Een girale euro produceren kost niets. In de praktijk vraagt de
centrale bank rente en een onderpand in ruil van de bank. Onder normale
omstandigheden worden rente en onderpandeisen door de Europese Centrale Bank
(ECB) in Frankfurt bepaald.
Zodra de Griekse staat niet meer aflost op de schuld, voldoen Griekse
obligaties niet meer aan die eisen van de ECB. Het normale euroloket voor
Griekse banken gaat dicht. Maar een ander loket gaat open. De Griekse
centrale bank kan op eigen houtje euro’s uitlenen tegen onderpand dat niet
aan de ECB-eisen voldoet.
Emergency liquidity assistance, of ELA heten dergelijke leningen. De
centrale bank van Ierland maakte er flink gebruik van toen de Ierse banken
geen bruikbaar onderpand meer hadden. De Grieken hebben er ook al ruime
ervaring mee.
De ECB stelt wel eisen aan het gebruik van ELA. Er mag alleen worden geleend
aan solvabele banken. Dat zal voor de Griekse banken een probleem worden,
want die zijn bij wanbetaling door de staat stuk voor stuk insolvabel.
Totale ineenstorting
Maar zal dat de Griekse centrale bank tegenhouden? Ik denk het niet. Om de
totale ineenstorting van het financiële stelsel in Griekenland te voorkomen
zal men geen maatregel schuwen. De keuze tussen eigen noodhulp voor
insolvabele banken tegen waardeloos onderpand en een financiële melt-down,
is snel gemaakt.
De ECB kan vervolgens dwars gaan liggen en de Griekse centrale bank verbieden
euro’s uit te lenen. Voor zo’n verbod is volgens het Europese Verdrag een
tweederde meerderheid nodig binnen de 23-koppige Bestuursraad van de ECB. De
Grieken hebben dus zeven medestanders nodig om een verbod tegen te houden.
Met steun van bijvoorbeeld de centrale bankpresidenten van Cyprus, Malta,
Portugal, Spanje, Italië, Ierland en Slowakije kan de geldpers in Athene
blijven draaien.
En zelfs als de ECB de Griekse centrale bank wel terugfluit, dan is dat
moeilijk afdwingbaar. Wat doet Frankfurt als de Grieken gewoon doorgaan met
euro’s lenen aan de banken? Volgens het Europese Verdrag kan de ECB dan naar
het Hof van Justitie van de Europese Unie stappen. Maar voordat die een
uitspraak doet, zijn er al weer heel wat ELA-euro’s bij gemunt.
Betalen met cash
Er is nog een drukmiddel. De ECB kan Griekenland afkoppelen van het
internationale kapitaalverkeer, door de toegang tot het zogenoemde TARGET-2
systeem te weigeren. Girale betalingen van en aan het buitenland worden dan
onmogelijk.
Grieken zullen moeten pinnen en met cash hun import betalen. Gelukkig (voor de
Grieken) heeft de centrale bank nog z’n eigen
gelddrukbedrijf, in Attica. Daar kunnen de benodigde hoeveelheden
chartaal geld worden gedrukt.
Andere eurolanden zullen deze Griekse euro’s niet graag als betaalmiddel
aannemen, want op die manier komt het noodgeld toch in de Europese
geldomloop. Maar hoe weiger je het? Is het wel legaal geld? Mochten de
Grieken het wel drukken? Zijn het echte euro’s of illegale spookeuro’s.
Op elk eurobiljet staat voor het serienummer een letter. Die letter geeft aan
in opdracht van welk land de euro werd gedrukt. Een P slaat op Nederland,
een Y op Griekenland. (Zie ook kader: Wie drukte jouw euro?) Zal het
uiteindelijk zover komen dat bankbiljetten met een Y niet meer geaccepteerd
mogen worden?
Het is eigenlijk niet goed voor te stellen. Maar in deze eurocrisis gebeuren
aan de lopende band onvoorstelbare zaken.
Lees ook:
Meer artikelen van Mathijs Bouman
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl